Fayyaa sammuu fi Buna dhuguu mental health and drinking coffee

FAYYAA SAMMUU FI BUNA DHUGUU

Seensa

bunni qaama hojii guyyaa guyyaa namoota hedduu keessaa isa tokkodha. dhugaatii ganama keenya kickstart godhee guyyoota hojii dheeraa keessatti akka itti fufnu nu godhudha. tokko tokkoof sarara jireenyaa jechuun ni danda'ama, dammaqinaan akka jiraataniif akkasumas dammaqinaan akka jiraataniif kaafeeniin baay'ee barbaachisu kan dhiyeessudha. garuu dhiibbaa inni fayyaa sammuu irratti qabu hoo? barreeffama kana keessatti, hariiroo walxaxaa bunaa fi fayyaa sammuu gidduu jiru qoranna, faayidaa fi miidhaa isaa lamaan ibsina.

FAAYIDAA

1. bunni miira irratti dhiibbaa gaarii qabaachuu danda’a. qorannoon akka agarsiisutti buna giddu galeessaan dhuguun carraa dhiphina sammuu hir’isuu fi miira fayyaa namaa guddisuuf gargaaruu danda’a. yeroo buna dhugdan neurotransmitters kan akka serotonin fi dopamine gadhiifamuun miira fooyya'aa ta'eef gumaachuu danda'a

2. Kuusaa yaadannoo gaarii akka qabaatan nama godha.Bunni keemikaala assetaayilkooliin (acetylecholin) jedhamu akka baayyinaan burqu gochuu danda’a. keemikaalli kun faayidaa baay'ee inni qabu keessa tokko

Sammuu keessa yaadannoo (memory) kuusuu dha. Kanaaf yeroo dheeraaf namootni buna dhugan dandeettii yaadachuu isaanii cimsuu irra darbee dullumaan walqbatee dhibee dhufu kan 'alzhemer' ykn dhibee dagachuu jedhamu irraa akka ittifaman gochuu akka danda’u bu’aan qorannoolee adda addaa ni agarsiisa .

3. Dhibee muukuu (depression) ittisuu. Namootni yeroo hunda buna dhugan carraan dhibee muukuutiin qabamuu isaanii kanneen hin dhugne iraa dhibbeentaa 15(15%) ni hir’ata.

4. Carraa of ajjeesuu (suicide) hir’isuu. Namootni of ajjeesan baayyeen isaanii sababa dhibee muukuutiin (depression) akka ta’e ni beekama. Egaa dhibee muukuu hir’suun carraa of ajjeesuu namaas 50% ni hir’isa.

5. Lafa hojiitti milkaa’ina akka qabaatan nama godha. Qorannoo tokko tokko akka agarsiisanitti namootni buna dhugan carraan guddina argachuu isaanii ni dabala. Kunis sababa bunni dammaqina isaanii kennuuf hojii isaaniitti dammaqoo ta’u,darbees carraa namoota baayyee wajjin walii galuu waan argataniif . Kun immoo dhiphuu(cinqamuu) fi yaaddoo diinagdee hir’isuun fayyaa Sammuu isaanii eega.

6. Harkisa jaalalaa dabaluu. kunis kan ta'u yeroo baay'ee Namootni gaafa buna dhugan wajjiin waan taphatanif dammaqinni isaanii fi simboon isaanii waan dabaluuf harkisi jaalalaa isaan gidduu jiraatu ni dabala.

7.Cooma garaa ykn isa "borcii" jedhamu irraa hir’isuun ilaalchi namootni ofiif qaban(self esteem

) akka dabalu ni taasisa.

********************

MIIDHAA

Bunni yoo garmalee dhugame akkuma faayidaa qabu miidhaalee Sammuu/qor-qalbii armaan gadii kanniinis fiduu danda’a

1. Garmalee nama dammaqsuun (hyperactive)

ta'uun xiyyeeffannoo nama dhorka. Kun immoo hojii hojjannu sirriitti raawwachuu akka hin dandeenye nama gochuu danda’a. Miira nama sossodaachisuus waan namatti fiduu danda'uuf qormaata(exam) irratti nama miidhuu danda’a.

2. jeequmsa hirribaa: miidhaa bunni qabu keessaa inni guddaan dhiibbaa inni hirriba irratti qabudha. kaafeeniin akkaataa hirriba keessan jeequu waan danda’uuf hirriba dhabuu fi hirriba keessa turuun rakkisaa ta’a. qulqullinni hirribaa gaarii hin taane dhiphina, yaaddoo fi dhiphina sammuu dabalatee dhimmoota fayyaa sammuu adda addaatiif gumaachuu danda’a..

3.yaaddoo Buna giddu galeessaan dhuguun dammaqina kan dabalu yoo ta’u, garmalee kaafeeniin dhuguun yaaddoo dabaluu danda’a keessattuu namoota dhibee yaaddoo(anxiety) qabaniif. namoonni dhuunfaa yaaddoo ykn jeequmsa rifachuudhaaf saaxilaman bunni mallattoo isaanii akka hammeessuu, akka isaan qarqara irra jiran akka itti dhagaʼamu gochuu ykn akka rifatanis gochuu dandaʼu

4. Nama dhibee miira gar-lamee (bipolar complian/disorder) qabu akka sadarkaan maaniyaa (mania) isaa itti ka’u gochuun miidhaa biraaf illee saaxiluu danda’a.

********************

Goolaba

hariiroon bunaa fi fayyaa sammuu gidduu jiru roga hedduu qaba. bunni faayidaa hedduu kan akka dammaqiinsa dabaluu, miira namaa fooyyessuu fi faayidaa hawaasummaa kan qabu yoo ta'u, madaalawaa ta'een dhuguun murteessaadha. buna garmalee dhuguun yaaddoo, hirriba jeequmsaa, hirkattummaa fi garmalee dhuguun fayyaa sammuu keessan irratti dhiibbaa hamaa geessisuu danda’a. yoo jaalallee bunaa taate, kaafeeniin fudhachuu fi dhiibbaa inni fayyaa sammuu kee irratti qabu irratti xiyyeeffachuun barbaachisaa dha. qaama kee dhaggeeffadhu, yoo miidhaa hamaa argite kaafeeniin hir’isuu ykn dhabamsiisuu yaadaa. akkasumas bunni fayyaa sammuu keessan irratti dhiibbaa akkamii geessisuu akka danda'u yaaddoo yoo qabaattan ogeessa eegumsa fayyaa mariisisuun gaariidha. dhumarratti madaallii sirrii argachuun fayyaa sammuu keessan eeguun faayidaa bunaa mi’eeffachuudhaaf furtuudha.

GALATOOMA!!

Fayyaan Faaya